همه چیز درباره ترکمن صحرا | دشت افسانه‌ای ایران

ترکمن صحرا یکی از مناطق زیبای شمال ایران است که در نزدیکی دریای خزر و هم مرز با ترکمستان قرار دارد. بیشتر مردم این منطقه از ایران، عشایر ترکمن هستند. فرهنگ جذاب ترکمن‌ها در کنار طبیعت فوق‌العاده زیبای این منطقه، یک مجموعه فوق‌العاده برای علاقه‌مندان به گردشگری به‌وجود آورده است. در این مطلب قصد داریم همه چیز را درباره ترکمن صحرا گلستان بررسی کنیم. اگر شما هم علاقه‌مند به کسب اطلاعات بیشتر درباره این موضوع هستید، تا انتها با مجله گردشگری فلای‌تودی همراه باشید.

ترکمن‌ صحرا | گشتی در سرزمین آفتاب

در پاسخ به این سوال که ترکمن صحرا در کجاست باید گفت، این منطقه که به آن دشت ترکمن را باید یک جای متفاوت از لحاظ آب و هوا، پوشش گیاهی، خاک و حیات وحش با دیگر نقاط شمال کشور دانست. این از لحاظ موقعیت جغرافیایی، از مغرب به دریای خزر و از شمال به جمهوری ترکمنستان محدود می‌شود.

ترکمن صحرا با طولی حدود ۴۰۰ کیلومتر از غرب به شرق امتداد یافته و از مشرق به خراسان و منطقه نیمه‌خشک بجنورد و دره‌گز و از جنوب به کوهپایه‌های جنگلی البرز شمالی محدود می‌شود. این منطقه شمال استان گلستان و بخش‌هایی از استان خراسان شمالی را در بر می‌گیرد.

آدرس ترکمن صحرا روی نقشه گوگل

جاهای دیدنی ترکمن صحرا

ترکمن صحرا یکی از زیباترین نقاط شمالی ایران است که جاذبه‌های زیادی برای بازدید دارد. این جاذبه‌ها را می‌توان به دو بخش طبیعی و تاریخی تقسیم کرد. توصیه می‌شود در طول سفر به ترکمن صحرا زمانی را هم برای بازدید از جاهای دیدنی گرگان کنار بگذارید. در ادامه به معرفی برخی از مهم‌ترین جاهای دیدنی این منطقه خواهیم پرداخت.

دیدنی های طبیعی در ترکمن صحرا

ترکمن‌صحرا یکی از بکرترین و زیباترین مناطق طبیعی ایران است که چشم‌اندازهای متفاوتی را در خود جای داده است. این سرزمین از تالاب‌های سرسبز گرفته تا دشت‌های وسیع و کویرهای آرام، ترکیبی شگفت‌انگیز از طبیعت متنوع ایران را در برابر چشم گردشگران قرار می‌دهد. حضور پرندگان مهاجر در تالاب‌های معروف این منطقه، آن را به بهشتی برای علاقه‌مندان به پرنده‌نگری تبدیل کرده است. در عین حال، سواحل دریای خزر و تنها جزیره آن، یعنی آشوراده، جلوه‌ای متفاوت از این سرزمین را به نمایش می‌گذارند.

تنوع طبیعی ترکمن‌صحرا باعث شده که هر گردشگری با هر سلیقه‌ای بتواند تجربه‌ای لذت‌بخش از سفر به این منطقه داشته باشد. کویر ترکمن‌صحرا نیز با چشم‌اندازهای خاص خود، فرصت مناسبی برای گردشگران ماجراجو و علاقه‌مند به عکاسی فراهم می‌کند.

تالاب آلماگل

تالاب آلماگل، یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های طبیعی ترکمن‌صحرا، در نزدیکی مرز ایران و ترکمنستان واقع شده است. این تالاب زیبا به‌ویژه در فصل پاییز و زمستان میزبان هزاران پرنده مهاجر از سیبری و شمال اروپا است. منظره‌ی پرواز فلامینگوها، قوها و انواع مرغابی‌ها بر سطح آب تالاب، تصویری فراموش‌نشدنی برای هر بازدیدکننده خلق می‌کند.

آب تالاب از طریق رود اترک و بارندگی‌های فصلی تأمین می‌شود و به همین دلیل همیشه دارای آب شیرین و قابل استفاده است. تالاب آلماگل نه‌تنها برای گردشگران بلکه برای جوامع محلی نیز اهمیت زیادی دارد، زیرا منبعی برای تأمین آب دام‌ها و کشاورزی محسوب می‌شود. این تالاب بخشی از ذخیره‌گاه زیست‌کره‌ گلستان است و تحت حفاظت سازمان محیط زیست قرار دارد.

تالاب آجی‌گل

تالاب آجی‌گل در نزدیکی تالاب آلماگل قرار دارد و یکی دیگر از جاذبه‌های طبیعی ترکمن‌صحراست. این تالاب با چشم‌اندازهای زیبا و آرامش‌بخش، مأمن هزاران پرنده مهاجر در فصل‌های پاییز و زمستان است. پرندگان کمیاب مانند پلیکان سفید، فلامینگو و پرستوهای دریایی هر ساله این تالاب را به مقصد خود انتخاب می‌کنند و جلوه‌ای بی‌نظیر از حیات وحش را به نمایش می‌گذارند.

نام «آجی‌گل» به معنی «دریاچه شور» است و دلیل این نام‌گذاری، شوری نسبی آب تالاب است. برخلاف تالاب آلماگل که آب شیرین دارد، آجی‌گل از ترکیب آب‌های سطحی و زهکش‌های کشاورزی تغذیه می‌شود. همین ویژگی، شرایط زیست متفاوتی برای گونه‌های گیاهی و جانوری ایجاد کرده است.

تالاب آجی‌گل نه‌تنها از نظر زیست‌محیطی اهمیت دارد بلکه برای گردشگران نیز مقصدی محبوب است. پرنده‌نگری، عکاسی و تجربه آرامش در دل طبیعت از جذابیت‌های این مکان محسوب می‌شود. نزدیکی این تالاب به جاده‌های اصلی استان گلستان، دسترسی گردشگران را آسان‌تر کرده و به همین دلیل به یکی از نقاط پرطرفدار برای تورهای طبیعت‌گردی تبدیل شده است.

جزیره آشوراده

جزیره آشوراده، تنها جزیره ایرانی دریای خزر، در نزدیکی بندر ترکمن قرار گرفته و یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های طبیعی ترکمن‌صحراست. این جزیره به دلیل حیات‌وحش متنوع، موقعیت منحصربه‌فرد و تاریخچه طولانی خود، اهمیت ویژه‌ای دارد. آشوراده بخشی از تالاب بین‌المللی میانکاله است و به همین دلیل زیستگاه گونه‌های نادری از پرندگان و جانوران به شمار می‌آید.

از گذشته تا امروز، آشوراده مورد توجه گردشگران، طبیعت‌دوستان و حتی تاجران بوده است. در دوران قاجار و پهلوی این جزیره نقش استراتژیک داشت و هنوز هم بقایای معماری‌های تاریخی در آن دیده می‌شود. گردش در سواحل بکر، تماشای پرندگان مهاجر و آشنایی با زندگی بومیان ترکمن از جذابیت‌های این جزیره است.

آشوراده علاوه بر ظرفیت گردشگری، ارزش اکولوژیکی بالایی نیز دارد و به همین دلیل تحت حفاظت محیط زیست است. بازدید از این جزیره تجربه‌ای خاص برای هر مسافری است که به دنبال کشف ناشناخته‌های طبیعت ایران باشد.

کویر ترکمن صحرا

اگرچه ترکمن‌صحرا بیشتر با دشت‌های سرسبز و تالاب‌هایش شناخته می‌شود، اما بخش‌هایی از این منطقه دارای چشم‌اندازهای کویری است که زیبایی خاص و متفاوتی دارد. کویر ترکمن‌صحرا در تضاد با طبیعت سبز اطراف، فضایی آرام، خلوت و رازآلود را برای گردشگران فراهم می‌کند. شب‌های کویر با آسمان پرستاره و سکوت بی‌پایانش، یکی از تجربه‌های منحصربه‌فردی است که هر طبیعت‌گردی باید آن را امتحان کند.

کویر ترکمن‌صحرا نه‌تنها جاذبه‌ای طبیعی برای گردشگران است، بلکه در فرهنگ بومی ترکمن‌ها نیز نقش دارد. کوچ‌نشینان ترکمن از این نواحی برای چرای دام‌هایشان استفاده می‌کردند و همین موضوع باعث شده سبک زندگی عشایری آن‌ها ارتباط عمیقی با کویر داشته باشد.

امروزه این منطقه به مقصدی محبوب برای گردشگران ماجراجو تبدیل شده است. تورهای کویرنوردی، عکاسی از مناظر شنی و تجربه زندگی در کمپ‌های محلی از جمله فعالیت‌هایی است که در این منطقه انجام می‌شود. کویر ترکمن‌صحرا در کنار تالاب‌ها و دشت‌های سرسبز، نشان‌دهنده تنوع بی‌نظیر اقلیمی این سرزمین است.

آبشار کبودوال | بلندترین آبشار خزه ای ایران

بلندترین آبشار خزه‌ای ایران، با ارتفاع ۴۷ متر و عرض ۲۰ متر، در نزدیکی ترکمن صحرا قرار دارد. این آبشار که از دل یک صخره به پایین می‌ریزد، در قلب جنگل‌های هیرکانی قرار گرفته است. برای رسیدن به کبودوال باید مسیری را از دل جنگل پیاده‌روی کنید. اگرچه این مسیر نسبتا طولانی است اما به دلیل مناسب‌سازی‌های انجام شده، بازدید از آن تقریبا برای همه سنین مناسب است. درختان تنومند، گل‌های رنگارنگ و آواز پرندگان، مسیر رسیدن به این آبشار را زیباتر کرده است. آبشار کبودوال یکی از زیباترین آبشارهای ایران به شمار می‌آید.

• آدرس: استان گلستان، ۸ کیلومتری علی آباد کتول، جاده کبودوال

آدرس آبشار کبودوال روی نقشه

چشمه خضر دندان | منبع شفا در ترکمن صحرا

در مجاورت با گورستان خالد نبی ترکمن صحرا، یک چشمه فوق‌العاده زیبا را می‌توانید بیابید که لقب چشمه شفابخش را به آن داده‌اند. در طول سال، خصوصا در فصل بهار که آب بیشتری در این چشمه جریان دارد؛ زائران زیادی برای شفا گرفتن راهی چشمه خضر دندان می‌شوند. به اعتقاد محلی‌ها، این چشمه به‌عنوان یکی از جاهای دیدنی گلستان خواص درمانی بسیاری برای بیماری‌های مختلف دارد.

• آدرس: ۶۲ کیلومتری شمال شرقی شهرستان کلاله، ۶ کیلومتری روستای گچی سو، بر فراز قله‌ی کوه گوگجه داغ

آدرس چشمه خضر دندان روی نقشه

تالاب اینچه برون | بزرگ‌ترین تالاب آب شور ایران

در جنوب غربی ترکمن صحرا، تالابی به نام «اینچه برون» واقع شده است که بزرگترین تالاب آب شور ایران محسوب می‌شود. این تالاب زیستگاه پرندگان مهاجر و بومی از جمله فلامینگو، قو، پلیکان و اردک است. اگر در طول سفرتان به این منطقه، از تالاب اینچه برون بازدید کردید؛ فرصت لذت قایق‌سواری در تالاب را از دست ندهید.

• آدرس: شهرستان آق قلا،جاده آق‌قلا

آدرس تالاب اینچه برون روی نقشه

هزار دره | گشت و گذار در تپه‌های ماهور

در ۵۰ کیلومتری شهر کلاله، منطقه‌ای منحصربه‌فرد به نام «هزار دره» را می‌توانید پیدا کنید. وجود تپه‌های ماهور و دره‌های متعدد، منظره‌ای چشم‌نواز و تماشایی را خلق کرده است. قدم زدن در میان این تپه‌ها و دره‌ها، حس بودن در هزاران دنیای متفاوت را به شما می‌دهد. در این منطقه می‌توانید از صعود به تپه‌ها، عکاسی از مناظر و نسیم خنک کوهستان لذت ببرید.

• آدرس: استان گلستان، ۵۵کیلومتری شمال شرقی کلاله

آدرس هزار دره روی نقشه

دیدنی های تاریخی ترکمن صحرا

ترکمن صحرا گنجینه‌ای از تاریخ و تمدن را در خود جای داده است. این منطقه که در استان گلستان واقع شده، از دیرباز محل استقرار اقوام مختلف ایرانی و ترکمن بوده که حضور این اقوام آثار و جاذبه‌های تاریخی و فرهنگی زیادی خلق کرده است. در ادامه برخی از این آثار را معرفی خواهیم کرد.

مقبره خالد نبی | با چشم اندازی چشم نواز

بر فراز قله گوگجه داغ، در ارتفاع ۷۰۰ متری از سطح زمین، آرامگاهی مشهور به نام «مقبره خالد نبی» قرار دارد. این آرامگاه که به اعتقاد مردم، محل دفن یکی از پیامبران الهی است، از نظر معماری و قدمت تاریخی اهمیت بالایی دارد. برای رسیدن به این آرامگاه باید مسیری را از کوه و کمر عبور کنید. اگرچه این مسیر از نظر طبیعی فوق‌العاده زیباست اما امکان دارد برای همه سنین مناسب نباشد.

• آدرس: شهرستان کلاله، جاده گچی سو، زیارتگاه خالد نبی

آدرس مقبره خالد نبی روی نقشه

گورستان خالدنبی | یادبود مردگان در قبرستان مرموز

در نزدیکی مقبره خالد نبی، گورستانی با سنگ‌هایی عجیب وجود دارد که به «گورستان مرموز» معروف است. این سنگ‌ها که به شکل آدم و حیوان تراشیده شده‌اند، قدمتی نامعلوم دارند. برخی معتقدند این سنگ‌ها یادبودی از مردگان هستند و برخی دیگر بر این باورند که این پیکره‌های سنگی دشمنان خالد نبی بوده‌اند که گرفتار خشم خداوند شده و به شکل سنگ درآمده‌اند.

• آدرس: ۶۲ کیلومتری شمال شرق شهرستان کلاله، ۶ کیلومتری روستای گچی سو

آدرس گورستان خالدنبی روی نقشه

تپه‌ های انوشیروان | یادگاری از دوران نوسنگی

مجموعه‌ای از تپه‌های باستانی با قدمت چندین هزار ساله، که در نزدیکی شهر گنبدکاووس قرار دارد و رازهای دوران نوسنگی، مس و سنگ را در خود جای داده‌اند. این تپه‌ها که وسعتی حدود ۱۰۰ هکتار را شامل می‌شوند، در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده و کاوش‌های باستان‌شناسی در آنها، اطلاعات ارزشمندی از زندگی انسان در هزاران سال پیش را به دست داده است.

• آدرس: اطراف شهر گنبدکاووس

آدرس تپه‌ های انوشیروان روی نقشه

چگونه به ترکمن صحرا برویم؟

راه‌های مختلفی برای رسیدن به ترکمن صحرا وجود دارد که می‌توانید با توجه به موقعیت مکانی خود، مناسب‌ترین مسیر را انتخاب کنید.

مسیر زمینی به ترکمن صحرا

 اگر از تهران سفر خود را آغاز می‌کنید، می‌توانید از طریق جاده فیروزکوه به ساری بروید و سپس از شهرهای نکا، بهشهر، گلوگاه و نوکنده عبور کرده و به بندرگز برسید. بندر ترکمن در ۲۰ کیلومتری غرب بندر گز واقع شده است. همچنین شما می‌توانید با رزرو بلیط قطار گرگان، از مسیر ریلی نیز برای رسیدن به بندر ترکمن استفاده کنید

مسافران شمال و شمال غرب می‌توانند با استفاده از جاده اصلی گیلان و مازندران، خود را به استان گلستان برسانند و از آنجا به سمت ترکمن صحرا رهسپار شوند. همچنین کسانی که از شهرهای شرقی ایران قصد سفر به این منطقه را دارند، می‌توانند از طریق مشهد به قوچان و سپس کلاله بروند. یا از نیشابور به سبزوار و شاهرود رفته و از آنجا خود را به آزادشهر و گرگان برسانند.

• فاصله ترکمن صحرا تا تهران: ۸ ساعت، حدود ۴۰۰ کیلومتر
• فاصله ترکمن صحرا تا گرگان: ۴۰ دقیقه حدود ۴۰ کیلومتر
• فاصله ترکمن صحرا تا مشهد: ۸ الی ۹ ساعت، حدود ۶۰۰ کیلومتر
• فاصله ترکمن صحرا تا گنبد کاووس: ۱ الی ۲ ساعت، حدود ۱۳۴ کیلومتر

مسیر هوایی به ترکمن صحرا

 فرودگاه گرگان نزدیک‌ترین فرودگاه‌ به ترکمن صحرا است. بنابراین اگر قصد سفر هوایی دارید، بلیط هواپیما تهران گرگان را رزرو نمایید و از آنجا با خودرو ادامه مسیر را طی کنید.

تاریخچه و پیشینه ترکمن صحرا

ترکمن‌صحرا، منطقه‌ای وسیع در شمال‌شرق ایران و در استان گلستان، سرزمینی است که ریشه‌های تاریخی و فرهنگی عمیقی دارد. این سرزمین از دیرباز محل سکونت اقوام ترکمن بوده که با اصالت و فرهنگ خاص خود شناخته می‌شوند. ترکمن‌ها شاخه‌ای از اقوام ترک‌تبار هستند که در طول تاریخ، از آسیای میانه به این منطقه مهاجرت کرده‌اند و سبک زندگی کوچ‌نشینی و عشایری خود را در پهنه‌ی وسیع دشت‌های ترکمن‌صحرا ادامه داده‌اند.

این منطقه در دوره‌های مختلف تاریخی به‌عنوان یکی از راه‌های ارتباطی ایران با آسیای مرکزی اهمیت داشته و همیشه جایگاه استراتژیکی داشته است. حضور ترکمن‌ها در این دشت باعث شد که آداب‌ورسوم، موسیقی، رقص و آیین‌های سنتی خاصی شکل بگیرد که هنوز هم در زندگی روزمره مردم دیده می‌شود. آن‌ها علاوه بر دامپروری و کشاورزی، با پرورش اسب ترکمن که شهرت جهانی دارد، هویت ویژه‌ای به منطقه بخشیده‌اند.

ترکمن‌صحرا در گذشته بخشی از جاده ابریشم نیز بوده و کاروان‌های تجاری از این مسیر عبور می‌کردند. به همین دلیل آثار تاریخی و فرهنگی متنوعی از جمله کاروانسراها و گورستان‌های باستانی در این منطقه یافت می‌شود. این تاریخچه‌ غنی، ترکمن‌صحرا را به یکی از مقاصد ارزشمند گردشگری فرهنگی ایران تبدیل کرده است.

آب و هوای ترکمن صحرا

هواشناسی ترکمن صحرا به این صورت است که با گذر از اقلیم نیمه‌بیابانی در شرق تا جنگلی در غرب، طیف آب و هوای متنوعی دارد. از گرمای دل‌چسب نواحی شرقی تا خنکی مطبوع مناطق غربی در این منطقه وجود دارد. بنابراین با توجه به این آب و هوا بهتر است هنگامی که درحال بستن چمدان برای بازدید از طبیعت ترکمن صحرا گلستان هستید؛ هم لباس خنک و هم لباس گرم در چمدان خود قرار دهید.

بهترین زمان سفر به ترکمن صحرا

بهار، بین ماه‌های فروردین تا اردیبهشت، بهترین زمان برای سفر به این منطقه است. در این فصل، شکوفه‌ها و سرسبزی دشت‌ها گردشگران را شگفت‌زده خواهد کرد. ترکمن صحرا منطقه‌ای کوهستانی است که بهار و تابستان دلپذیر دارد و پاییز و زمستان آن سرد است.

خرید از بازارهای ترکمن صحرا

خرید بخش جدانشدنی از سفر است، خصوصا اگر مقصدتان منطقه جذابی به نام ترکمن صحرا باشد. بازارهای محلی این منطقه با دنیای رنگی‌شان را می‌توان بسیار دیدنی دانست. برخی از مهم‌ترین بازارهای این منطقه به شرح زیر هستند.

بازار روز در ترکمن صحرا

در منطقه ترکمن صحرا تعدادی بازار روز برگزار می‌شود که این بازارها را باید بهترین جا برای تهیه سوغاتی دانست. از معروف‌ترین بازارهای روز این منطقه می‌توان به دوشنبه بازار واقع در گلستان، بندر ترکمن، بین بلوار ابوذر و خیابان آزادی و جمعه بازار واقع در در نزدیکی اسکله بندر ترکمن اشاره کرد.

بازار بزرگ بندر ترکمن

بازار بزرگ بندر ترکمن، یکی از جذاب‌ترین مراکز خرید این منطقه است که بافتی سنتی دارد و در آن می‌توانید بهترین کالاها و اجناس را با مناسب‌ترین قیمت پیدا کنید. این مرکز خرید با نام بازارچه ساحلی بندر ترکمن نیز مشهور است. غرفه‌های کوچکی در این مکان وجود دارد که سوغات و لباس ترکمن صحرا را می‌توان از آنها خریداری کرد. این بازار آنقدر زیباست که می‌توان آن را یکی از جاهای دیدنی بندر ترکمن دانست.

آدرس بازارچه ساحلی بندر ترکمن روی نقشه

بازار گنبد کاووس یا بازار روس‌ها

گنبد کاووس به‌عنوان یکی از شهرهای نزدیک به بندر ترکمن، بازارهای جذاب زیادی را درون خود جای داده است که از میان آنها بازار روس‌ها شهرت فراوانی کسب کرده است. این بازار سرپوشیده در ورودی شهر قرار دارد و حدود ۱۰۰ مغازه با کالاهای مختلف در آن یافت می‌شود.

آدرس بازار روس‌ها روی نقشه

صنایع دستی و سوغات ترکمن صحرا

صنایع دستی و سوغات ترکمن صحرا آمیزه‌ای از هنر، تاریخ و زندگی کوچ‌نشینی مردم ترکمن است؛ مشهورترین‌شان قالی و قالیچه‌های ترکمنی با نقش‌مایه‌های هندسی «گؤل» است که با پشم‌های دست‌رِیس و رنگ‌های گیاهی بافته می‌شود. کنار آن، سوزن‌دوزی‌ لباس‌ها و زیورآلات نقره‌ای و طلایی با ترنج‌ها و قاب‌های فیروزه‌نشان، جایگاه ویژه‌ای در جهیزیه‌ دختران ترکمن دارد.

تولید نمد (قِلیج)، زین و سراج اسب، و دوکدوخت‌های ظریف روی چادر شب یا پارچه‌ی ابریشمی «کِتِن» نیز از دیگر هنرهاست. در کنار اینها، کلوچه‌ی «قاتلاما»، شیرینی کنجدی «چورک» و لبنیات اسبی چون «قِیمِز» به‌عنوان سوغات خوراکی منحصربه‌فرد عرضه می‌شود؛ همه‌ این دست‌ساخته‌ها و خوردنی‌ها، یادگار طراوت دشت‌های سبز و فرهنگ دیرپای این منطقه هستند.

آداب و رسوم مردم ترکمن صحرا

در ترکمن صحرا هر دیدار با مهمان‌نوازی شروع می‌شود. وقتی وارد چادر یا خانه می‌شوید کفش را درمی‌آورید، روی قالی می‌نشینید و صاحب‌خانه تا دو کاسه چای شیرین و چند «چورک» ندهد رهایتان نمی‌کند. برای نوزاد تازه ‌رسیده گوسفند قربانی می‌کنند و بزرگ طایفه کنار قرآن نام کودک را اعلام می‌کند. پسرها را هم معمولا در حدود هفت‌سالگی با جشن و دهل «خِتنه سوران» ختنه می‌کنند و خویشان هدیه پولی می‌آورند.

عروسی‌ها کوتاه‌تر از گذشته‌ است اما هنوز «عروس‌بر» با ساز دوتار، رقص کوشتدپدی و دیگ بزرگ «چکدرمه» برپاست. اول بهار کنار مزارع گندم سمنو می‌پزند، دعا برای باران می‌خوانند و جوان‌ها در مسابقه اسب‌دوانی آت‌داو زورِ آخال‌تکه‌هایشان را به رخ می‌کشند.

شب‌ها بخشی‌ها کنار آتش دوتار می‌زنند و قصه کوراوغلو می‌خوانند، در حالی که زنان پشم می‌ریسند یا قالی می‌بافند. اگر عزایی پیش بیاید سه روز همه دور هم «آش» می‌پزند، نان و خرما میان مردم پخش می‌شود و روز سوم فاتحه می‌گیرند. شهرنشینی و اینترنت شکل این مراسم‌ها را ساده‌تر کرده اما همان جمع‌ شدن دور چای داغ، دوتار و اسب هنوز قلب زندگی ترکمن‌هاست.

موسیقی و رقص محلی ترکمن‌صحرا

موسیقی و رقص در ترکمن‌صحرا نه‌تنها یک سرگرمی، بلکه بخشی جدایی‌ناپذیر از هویت فرهنگی مردم این منطقه است. ترکمن‌ها با استفاده از سازهای سنتی مانند دوتار، مقام‌هایی خاص را اجرا می‌کنند که بازتاب‌دهنده تاریخ، عشق، حماسه و زندگی روزمره‌شان است. این موسیقی اصیل، قرن‌هاست که از نسلی به نسل دیگر منتقل شده و همچنان در جشن‌ها و آیین‌ها حضوری پررنگ دارد.

رقص‌های محلی ترکمن‌صحرا نیز همراه با موسیقی دوتار اجرا می‌شوند و بیشتر بر هماهنگی گروهی، حرکات موزون دست و پا و لباس‌های رنگارنگ سنتی تأکید دارند. این رقص‌ها معمولاً در مراسم‌ عروسی و جشن‌های ملی اجرا می‌شوند و نمادی از شادی و همبستگی اجتماعی در میان ترکمن‌ها هستند.

موسیقی و رقص ترکمن‌ها تنها یک هنر محلی نیست، بلکه پلی است میان گذشته و امروز. برای گردشگران نیز تماشای این اجراها فرصتی بی‌نظیر برای آشنایی با روحیه و فرهنگ اصیل ترکمن‌صحرا به شمار می‌آید.

اسب ترکمن؛ نماد ترکمن‌صحرا

اسب ترکمن یکی از اصیل‌ترین و کهن‌ترین نژادهای اسب در جهان است که زادگاه اصلی آن ترکمن‌صحرا به شمار می‌آید. این اسب‌ها به‌خاطر استقامت، سرعت و زیبایی‌شان شهرت جهانی دارند. از گذشته‌های دور، اسب ترکمن نه‌تنها در زندگی روزمره ترکمن‌ها نقش کلیدی ایفا کرده، بلکه به‌عنوان نماد هویت، اصالت و غرور این قوم شناخته می‌شود.

ترکمن‌ها به پرورش اسب توجه ویژه‌ای دارند و از مهارت‌های سنتی خاصی برای تغذیه، تربیت و مراقبت از آن‌ها استفاده می‌کنند. باور بر این است که اسب ترکمن از دوران باستان در جنگ‌ها و مسیرهای طولانی کاروان‌ها همراه انسان‌ها بوده و همین ویژگی‌ها باعث شده به‌عنوان میراثی ارزشمند شناخته شود.

امروزه نیز پرورش اسب ترکمن یکی از اصلی‌ترین فعالیت‌های اقتصادی و فرهنگی منطقه است. بسیاری از گردشگران تنها برای تماشای این اسب‌ها و آشنایی با تاریخچه پرورششان به ترکمن‌صحرا سفر می‌کنند.

مسابقات اسب‌دوانی ترکمن صحرا

مسابقات اسب‌دوانی یکی از جذاب‌ترین آیین‌های ترکمن‌صحراست که هر ساله در شهرهایی مانند گنبدکاووس برگزار می‌شود. این مسابقات نه‌تنها یک رویداد ورزشی، بلکه جشنی بزرگ برای نمایش فرهنگ و سنت‌های ترکمن‌ها به شمار می‌آید.

در این رقابت‌ها، بهترین اسب‌های ترکمن به میدان می‌آیند و سوارکاران جوان و باتجربه مهارت‌های خود را به نمایش می‌گذارند. تماشای سرعت و قدرت اسب‌ها همراه با هیجان و شور تماشاگران، فضایی بی‌نظیر ایجاد می‌کند.

این مسابقات معمولاً با حضور خانواده‌ها، گردشگران داخلی و خارجی و مسئولان محلی برگزار می‌شود و علاوه بر ارزش ورزشی، فرصت مهمی برای معرفی فرهنگ ترکمن و جذب گردشگران است.

زندگی عشایری در ترکمن صحرا

زندگی عشایری ترکمن‌ها همچنان بخشی جدایی‌ناپذیر از هویت این منطقه است. عشایر ترکمن در گذشته بیشتر کوچ‌نشین بودند و با توجه به فصل‌ها و شرایط طبیعت، محل سکونت خود را تغییر می‌دادند.

چادرهای سنتی ترکمن‌ها، که به آن‌ها «اوی» گفته می‌شود، نمادی از زندگی ساده و هماهنگ با طبیعت است. در این سبک زندگی، دامپروری، پرورش اسب و صنایع دستی مانند قالی‌بافی نقش محوری دارند.

زندگی عشایری با آیین‌ها و رسوم خاصی همراه است؛ از مراسم‌ عروسی گرفته تا جشن‌های سنتی، همگی رنگ و بوی اصالت ترکمنی را دارند. برای گردشگران، تجربه حضور در میان عشایر ترکمن فرصتی منحصربه‌فرد است تا از نزدیک با مهمان‌نوازی، فرهنگ و سبک زندگی متفاوت آنان آشنا شوند.

آشنایی با اقامتگاه های ترکمن صحرا | از هتل های مدرن تا چادرهای سنتی

در طول سفر به ترکمن صحرا می‌توانید یکی از هتل های بندر ترکمن، گنبد کاووس و حتی گرگان را برای اقامت انتخاب کنید. همچنین امکان رزرو خانه‌های روستایی و کمپ کردن در طبیعت ترکمن صحرا نیز وجود دارد. بهترین اقامتگاه‌ها در این سفر به شرح زیر هستند:

• هتل ستاره بندر ترکمن
• مجتمع اقامتی وارنا گنبد کاووس
• خانه های روستایی
• کمپینگ در ترکمن صحرا

مختصری از پوشش گیاهی و جانوری ترکمن صحرا

ترکمن صحرا به دلیل گذر از اقلیم نیمه‌بیابانی در شرق تا نوار جنگلی در غرب، تنوع کم‌نظیری در پوشش گیاهی و جانوری دارد. در بخش‌های خشک، بوته‌های شورپسند، گون و درمنه همراه با گیاهان دارویی بهاری روییده‌اند، در حالی که غرب منطقه با مراتع سرسبز، درختچه‌های پسته وحشی، ارس و لکه‌هایی از جنگل‌های هیرکانی ترکیب می‌شود.

همین بستر متفاوت زیستگاه گونه‌هایی مثل آهو، جبیر، قوچ و میش، گرگ و روباه شده است و تالاب‌های گمیشان و آلاگل هر سال میزبان هزاران پرنده مهاجر از جمله فلامینگو، حواصیل و قو هستند. در دشت‌های باز، اسب ترکمنی و کره‌های آخال‌تکه به‌عنوان نماد حیات وحش روییده در دشت‌های بادخیز دیده می‌شوند و در آبراه‌های شیرین، ماهی‌هایی مثل سفید و کپور زیست می‌کنند.

نکاتی که قبل از سفر به ترکمن صحرا باید بدانید

برخی از نکاتی که باید درباره این سفر بدانید به شرح زیر است:

• بهترین زمان سفر نیمه فروردین تا اوایل خرداد یا اواخر شهریور تا پایان مهر است.
• ابتدا باید خود را به گنبدکاووس، آق‌قلا یا گمیشان برسانید و برای دیدن روستاها یک خودروی شخصی یا نیسان محلی بگیرید.
• ورود به روستاهای مرزی مثل داشلی‌برون کارت ملی و هماهنگی قبلی با پاسگاه را لازم دارد.
• در روستاها دستگاه خودپرداز کم است و شبکه کارت گاهی قطع می‌شود، پس پول نقد کافی همراه ببرید.
• اقامتگاه ترکمن صحرا محدود است و اغلب باید از قبل اقامتگاه بوم‌گردی یا خانه‌مهمان رزرو کنید.
• پوشیدن لباس راحت ولی پوشیده رایج است و هنگام ورود به خانه کفش‌ها را دربیاورید و بدون دعوت وارد بخش زنانه نشوید.
• مردم فارسی می‌فهمند اما گفتن چند واژه ترکمنی مثل «سلام الیخشم» و «رشمت» خوشحالشان می‌کند.
• معمولا در سفر به این منطقه با چای شیرین و شیرینی «چورک» پذیرایی می‌شوید و بهتر است دست‌کم یک استکان بنوشید.
• پیش از عکس گرفتن از زنان، بزرگان یا آیین‌های مذهبی حتماً اجازه بگیرید.
• در این سفر غذاهای ترکمن صحرا مثل «چکدرمه»، «قاتلاما» و لبنیات اسبی «قیمز» را حتماً امتحان کنید.
• مسابقه اسب‌دوانی رسمی در بهار و پاییز در پیست گنبدکاووس برگزار می‌شود و باید زمان‌بندی آن را پیش از سفر بررسی کنید.
• از آنجایی که برای بازدید از برخی جاذبه‌های طبیعی این منطقه باید پیاده‌روی کنید یا از ماشین‌های آفرود استفاده کنید، توصیه می‌شود به جای سفر انفرادی تور ترکمن صحرا را رزرو نمایید.

تاریخ ترکمن صحرا | گذری در تاریخ عشایر و سلطنت ها

سده‌های هجدهم و نوزدهم میلادی، دورانی پر آشوب در تاریخ ایران بود. با سقوط سلسله صفویه، قدرت دوباره به دست ایل‌ها و عشایر افتاد و ترکمن‌های ساکن در مرزهای شرقی، به نیرویی قدرتمند تبدیل شدند. ناگزیر، وقایع‌نگاران این دوره، توجه خود را به این مردمان و شیوه زندگی عشایری‌شان متمایل کردند و در نوشته‌های خود، گنجینه‌ای از اطلاعات را درباره فرهنگ و تاریخ این اقوام به یادگار گذاشتند.

اما این اسناد تاریخی، فراتر از شرح وقایع ایلیاتی هستند. نویسندگان این متون، به توصیف سرزمین، طبیعت و محیط زیست آن نیز می‌پردازند. در کتاب «عالم‌آرای نادری» اثر منشی نادرشاه افشار، شاهد برنامه‌ریزی او برای دگرگونی دشت‌های آسیای مرکزی با بازسازی «بند سلطانی» هستیم. «مروی» مورخ آن دوره، طرح نافرجام نادرشاه برای ساخت این سد، مهار طبیعت و جلوگیری از بلعیده شدن شهر توسط بیابان‌های ترکمن را تحسین می‌کند.

چرا باید به ترکمن صحرا سفر کرد؟

ترکمن صحرا را باید یکی از زیباترین طبیعت‌های شمال ایران دانست که سفر به آن از بسیاری جهات با سفر به گیلان و مازندران متفاوت است. زمانی که راهی این منطقه می‌شوید فرهنگی رنگی و متفاوت را خواهید دید، از طبیعت بکر و زیبا شگفت‌زده خواهید شد و همچنین می‌توانید از جاذبه‌های تاریخی فوق‌العاده دیدن کنید. اگر نکته دیگری درباره این سفر وجود دارد که در این مطلب بدان اشاره نشد، حتما آن را با ما و دیگر خوانندگان به اشتراک بگذارید تا دیگران هم بهره ببرند.

سوالات متداول درباره ترکمن صحرا