معرفی قلعه رودخان فومن | تماشای تاریخ در دل جنگل

حاضرید از هزار پله آجری آن هم وسط جنگل بالا بروید تا به یک قلعه قدیمی در نوک کوه برسید؟ پله‌هایی که خزه و پیچک لابه‌لای آجرهایشان پیچیده و گاهی انبوه درخت‌های جنگل راه را باریک کرده‌اند؟ درست مثل یک شوالیه که به سمت یک قلعه هزارساله در دل جنگل می‌رود؟ همه چیز سبز، نم دار و مه‌آلود است! هرکسی که به قلعه رودخان می‌رود، قبل از هرچیز یک سوال مهم می‌پرسد؛ وقتی سرتان را تا جایی که می توانید بالا می‌گیرید و به یک قلعه هزارساله پوشیده از پیچک نگاه می کنید، به احتمال زیاد می‌پرسید آیا ارزشش را دارد این همه پله را بالا بروم؟ پاسخ صریح و واضح است! بله. این یک ماجراجویی و یک تجربه هیجان انگیز است. شما دارید روی پله‌های بزرگ ترین قلعه آجری ایران و یکی از شکست‌ناپذیرترین بناهای این سرزمین قدم می‌گذارید. اما اگر هنوز برای بالا رفتن از پله های قلعه رودخان مطمئن نیستید، پیشنهاد می‌کنیم این مقاله از مجله گردشگری فلای تودی را تا انتها مطالعه کنید.

قلعه رودخان کجاست؟

قلعه رودخان بزرگ‌ترین قلعه آجری ایران است و در بالاترین ارتفاع و دنج‌ترین نقطه جنگل های گیلان جا خوش کرده است. اگر از شهر فومن ۲۵ کیلومتر به سمت غرب بروید به روستای رودخان می‌رسید. این جا آخرین نقطه‌ای است که می‌شود با ماشین رفت. بعد از رسیدن به روستا باید از پله های این قلعه ۱۵۰۰ ساله بالا بروید تا به ساختمان اصلی برسید. شما یک قلعه در میان درختان تنومند و لابه‌لای مه می‌بینید که ۷۰۰ متر از دریا ارتفاع دارد. اما این قلعه مرموز چه داستانی دارد؟ چطور این همه سال در دل جنگل دوام آورده و چه قصه‌هایی را از سرگذرانده است؟ بد نیست با تاریخچه قلعه رودخان شروع کنیم.

تاریخچه قلعه رودخان

نزدیک به ۲۰۰ سال پیش یک ایران‌شناس لهستانی رازی را فاش کرد که قبل از این هیچ کجای دیگری درباره آن حرف زده نشده بود! او از قلعه‌ای اسرارآمیز  نوشت که وسط جنگل‌های گیلان پنهان شده است. آلکساندر بوریکو خوچکو در کتابش نوشت:

«دژی است بر بالای کوهی در قسمت علیای رودخانه‌ای به همین نام، بام آن سنگی است و طرفین ورودی دو برج دفاعی مستحکم دارد و بر کتیبه سردر ورودی آن حک شده که این قلعه برای نخستین بار در سال ۹۱۸ تا ۹۲۱ هجری قمری برای سلطان حسام الدین امیر دباج بن امیر علاءالدین اسحق تجدید بنا شد.»

آن رودخانه نامش رودخان بود و قلعه‌ای که این پیرمرد لهستانی درباره آن حرف می‌زد، قلعه رودخان نام داشت! اگر این نوشته عجیب درست باشد، تاریخ ساخت قلعه رودخان به ۵۰۰ سال پیش برمی‌گردد. سال‌ها طول کشید تا این قلعه دوباره از میان جنگل‌های انبوه سر بیرون بیاورد، پله‌های جدیدی برایش ساخته شود و مردم بتوانند ساختمان عجیبی را که در بالاترین نقطه جنگل ساخته شده ببینید. اما این قلعه را واقعا چه کسی ساخته بود؟ چرا در دل جنگل و در بالاترین نقطه ممکن؟

بیشتر کارشناسان اعتقاد دارند که تاریخچه ساخت قلعه رودخان مربوط به دوران ساسانیان و زمان حمله اعراب است. این یعنی قدمت قلعه رودخان به ۱۵۰۰ سال پیش برمی‌گردد. آن‌ها اعتقاد دارند که ساسانیان این قلعه را برای دفاع در برابر عرب‌ها ساختند. در دوره سلجوقیان قلعه رودخان یک بار دیگر بازسازی شد و اسماعیلیان قلعه الموت از آن به عنوان یکی از پایگاهایشان استفاده می‌کردند.

اما بیایید کمی جلوتر برویم و به پانصد سال پیش و آن نوشته عجیب برسیم. در نوشته ایرانشناس لهستانی از فردی به نام امیرحسام الدین فومنی نام برده شده است. در گذشته های دور استان گیلان به دو بخش شرقی و غربی یا به زبان گیلانی «بی یه پیش و بی یه پس» تقسیم می‌شد. امیر حسام الدین فومنی فرمانروای فومن یا مرکز گیلان غربی بود. او یکی از اولین فرمانروایان دوران صفوی بود که از اطاعت صفویان سرپیچی کرد و  قلعه رودخان را بازسازی کرد تا آنجا را به پایگاهی برای مبارزاتش تبدیل کند. سپاه صفویان در قلعه رودخان به شدت آسیب دید و انگلیسی ها شکست سختی مقابل امیرحسام الدین خوردند. اما در نهایت با بیشتر شدن سپاه صوفیان امیرحسام شکست خورد، قلعه رودخان را ترک کرد و در نهایت در تبریز اعدام شد.

البته ۲۵۰ سال بعد هدایت خان حاکم فومن یک بار دیگر این قلعه را بازسازی کرد تا از آن برای مبارزه با کریم خان زند استفاده کند. قلعه رودخان بارها و بارها بازسازی شد و مقابل دشمن‌ها ایستادگی کرد. قلعه‌ای که امروز تصمیم دارید به دیدن آن بروید جایی است که قبل از شما ساسانی‌ها، سلجوقیان، صوفیان و شاید اقوام و حکومت‌های دیگری در آن پا گذاشته و مبارزه کردند. اما چرا اسم این قلعه رودخان است؟ نام رودخان به کدام یک از داستان‌های این قلعه عجیب و تاریخچه قلعه رودخانه برمی‌گردد؟ در ادامه با ما همراه باشید.

دلیل نامگذاری قلعه رودخان

آدم‌ها با تغییر شرایط، با شکست‌ها و حتی پیروزهایشان تغییر می‌کنند، رنگ عوض می‌کنند و شکل‌های تازه‌ای به خودشان می‌گیرند. اما واقعیت این است که این ویژگی فقط مخصوص آدم‌ها نیست. بناهای تاریخی، ساختمان‌ها و اشیای ساده هم می‌توانند در طول تاریخ و با فرازونشیب‌های زمان تغییر کنند. درست شبیه به اتفاقی که برای قلعه رودخان افتاده است.

اگر از گیلکی‌ها بپرسید اسم این قلعه عجیب که بالای جنگل جاخوش کرده چیست، می‌گویند: روخان قلعه یا قلعه روخون! بعضی باور دارند، چون قلعه رودخانه در کنار یک رودخانه ساخته شده، به آن قلعه رودخانه‌ای می‌گویند. بعضی دیگر اعتقاد دارند که اسم رودخانه سمت راست قلعه، رخون است و به همین دلیل نام قلعه را قلعه رودخان گذاشته‌اند.

اما آیا ساسانی‌ها هم به این قلعه رودخان می‌گفتند؟در سال‌های دور قلعه رودخان با نام دژ رودگان یا روگان شناخته می‌شد. دژ روگان به معنای دژی است که در کنار رود قرار گرفته، عده‌ای اعتقاد دارند نام روگان در طول سال‌ها دهان به دهان چرخیده و حالا به رودخان تبدیل شده است.  

با توجه به موقعیت جغرافیایی عجیب قلعه رودخان و قرار گرفتنش در ارتفاع برای ساخت این قله از تعداد زیادی پله استفاده شده است. این موضوع باعث شده بود که در دوران‌های مختلف تاریخی به این بنا قلعه هزارپله بگویند. زمانی که امیرحسام این قلعه را بازسازی کرد، نام قلعه حسامی را روی آن گذاشت و در بعضی نوشته‌ها از این قلعه با نام‌های سکسار، سگسار و سگسال هم یاد می‌شود. شاید به این دلیل که در سال سگ ساخته شده و شاید هم دلایل دیگری دارد که مثل خیلی از رازهایی که قلعه رودخان در دل خود پنهان کرده، از ما مخفی است.

بهترین هتل های رشت

مشخصات قلعه رودخان

اگر تا این قسمت ماجرا شما هم کنجکاو شدید، بدانید درون این قلعه چه خبر است، یا این که چطور این قلعه در طول ۱۰۰۰ سال حتی یک بار هم فتح نشود، بد نیست با هم گشتی داخل قلعه رودخان بزنیم. قلعه رودخان در فضایی به مساحت ۲٫۶ هکتار و به طول ۵۰۰ متر ساخته شد. بلندی ستون‎‌‌ها و برج‌های قله رودخان نزدیک به ۱۵۰۰ متر ارتفاع و معماری عجیبی دارد.

معماری قلعه رودخان

قلعه رودخان روی دو تا از بلندترین تپه های جنگل رودخان ساخته شده است. این موضوع باعث شده که معماری این قلعه کمی عجیب باشد! به این شکل که ارگ یا شاه‌نشین قلعه روی یک تپه قرار دارد، قورخانه روی تپه دیگری قرار گرفته و بخش میانی که پایین‌تر از دو بخش دیگر است، به آب انبار قلعه رودخان اختصاص می‌یابد. البته برج‌های نگهبانی را نیابد از یاد ببریم. دور تا دور قلعه هم با برج‌های نگهبانی احاطه می‌شود. اما ارگ یا قورخانه چیست و چه کاربردی در این بنای اسرارآمیز داشته است؟ با ما همراه باشید.

بخش های مختلف معماری قلعه رودخان

ساختمان قلعه رودخان دو بخش دارد. یکی محلی که شاه در آن اقامت می‌کند و دیگری محلی که فعالیت‌های نظامی در آن انجام می‌شود. قسمت ارگ مخصوص اقامت شاه بوده و قورخانه به فعالیت های نظامی اختصاص داشته است. با تمام شدن پله ها شما با یک در ورودی چوبی و خیلی بزرگ مواجه می‌شوید. دری که اگر ۵۰۰ سال پیش با آن روبرو می‌شدید، به احتمال زیاد ترسناک و کمی دلهره‌آور به نظر می‌رسید. دو طرف در دو سکوی بلند قرار دارد که به احتمال زیاد سال‌ها پیش محافظین قله روی آن می‌ایستادند. اما به جز سکوها دو برج بلند و استوانه‌ای هم دو طرف این پول چوبی قرار دارد. برجی که دیده‌بان‌ها از بالای آن ورود هرکسی به قلعه رودخان را حتی از پایین کوه هم تشخیص می‌دادند.

حالا باید وارد قلعه بشوید. فراموش نکنید که اگر در زمان صوفی یا ساسانی به دنیا آمده بوده‌اید، هرگز شانس دیدن داخل  قلعه رودخان را نداشتید، پس از هرچیزی که می‌بینید لذت ببرید. بعد از ورود به قلعه و عبور از راهرو با چند پله سنگی مواجه می‌شوید، چند قدم بالا بروید، حالا شما به معنای واقعی درون قلعه رودخان هستید.

ارگ قلعه رودخان

اگر به سمت غرب حرکت کنید، ارگ قلعه رودخان یا شاه نشین را می‌بینید که در بالاترین نقطه قلعه است! ارگ سه بخش فوقانی، تحتانی و تراس دارد! زیباترین بخش ارگ تراس است؛ یک بالکن در بالاترین نقطه جنگل! منظره‌ای که حتی همین امروز هم در بهترین هتل های لوکس نظیرش پیدا نمی‌شود. هرچند خیلی از قسمت های قلعه رودخان در طول زمان از بین رفته، اما گفته می‌شود که در گذشته ارگ قلعه رودخان دو اتاق و یک ایوان داشته است. اتاق بالایی از بیرون استوانه‌ای شکل و از درون ساختمانی هشت ضلعی به نظر می‌رسد.

قورخانه قلعه رودخان

اگر از ورودی به سمت شرق بروید، قورخانه یا اسلحه خانه را می‌بینید که محلی برای ساخت و نگهداری اسلحه و مهمات بوده است. قورخانه قلعه رودخان بخش‌های مختلفی مثل ورودی‌ها، زندان، در خروج اضطراری، حمام، آبریزگاه، قراول‌خانه و محلی برای اسکان سربازان ارشد دارد. قلعه رودخان از معدود نقاطی محسوب می‌شود که می‌توانید یک پایگاه نظامی واقعی و هزار ساله را از نزدیک ببینید.

جاهای دیدنی رشت

برج‌ های دیده‌ بانی قلعه رودخان

حالا که به بالای قلعه رسیده‌اید، فقط باید نگاهی به جنگل بزنید تا متوجه برج‌های دیدبانی بشوید که دورتادور قلعه و وسط جنگل ساخته شده‌اند. قلعه رودخان ۴۰ برج دیده‌بانی دارد. برج های استوانه‌ای شکل که از داخل هشت ضلعی هستند و محلی برای دیدبانی بوده‌اند. معماری قلعه رودخان به شکلی است که روزنه‌های این برج ها علاوه براین که پنجره‌هایی برای بازرسی اطراف بودند، به عنوان محلی برای تیراندازی و سرازیر کردن مواد مذاب روی دشمنان هم استفاده می‌شدند.  

آب انبار قلعه رودخان

آب انبار در پایین ترین قسمت ساختمان قلعه رودخان قرار دارد و آب مورد نیاز آن در گذشته از ییلاق زردخونی تامین می شد. متاسفانه بعد از زلزله سال ۱۳۶۹ این آب انبار خشک شد و حالا آب مورد نیاز قلعه رودخان از طریق لوله‌های پلاستیکی به قلعه و آب انبار انتقال پیدا می‌کند.

تعداد پله های قله رودخان

اگر بخواهید به قلعه رودخان برسید باید ۱۶۲۰ پله را به سمت بالا بروید! البته این‌ها پله‌های اصلی قلعه نیستند، این ها پله‌هایی هستند که در سال‌های اخیر و برای گردشگران ساخته شده‌اند. پله های اصلی قلعه رودخان در امتداد دیوارها و برج‌ها هستند که در تحقیقات باستان شناسی از خاک بیرون کشیده شده‌اند و ۹۳۵ پله هستند. شاید برای همین قلعه رودخان در گذشته به قلعه هزار پله معروف بوده است.

بهترین زمان سفر به قلعه رودخان

قلعه رودخان مثل تمام نقاط گیلان در تمام فصل‌های سال زیبایی‌های خاص خودش را دارد اما شاید بد نباشد، حال‌وهوای قلعه رودخان را در فصل‌های مختلف سال بدایند و سپس برای انتخاب بهترین زمان سفر به قلعه رودخان تصمیم بگیرید.

آب و هوای قلعه رودخان در بهار

بهار بهترین فصل سفر به گیلان است. فصلی که همه‌چیز در نهایت طراوت و سبزی قرار دارد، هوا خیلی سرد نیست، از طرفی شرجی‌ هوای تابستان هنوز شروع نشده و طبیعت در زیباترین و زنده‌ترین شکل خود است. همه این‌ها باعث شده که فصل بهار بهترین فصل سفر به قلعه رودخان باشد.

آب و هوای قلعه رودخان در تابستان

اگر به دنبال جایی هستید که از گرمای تابستان فرار کنید، جنگل های گیلان می‌تواند انتخاب مناسبی باشد. اما وقتی حرف بالا رفتن از ۱۶۰۰ پله آن هم در شرجی‌های شمال به میان می‌آید، شاید مسئله کمی فرق کند. فصل تابستان با توجه به شرجی و گرمای هوا زمان خوبی برای پله‌ نوردی در قلعه رودخان نیست.

آب و هوای قلعه رودخان در پاییز

اگر عاشق برگریزان‌های پاییزی، چهره زرد و نارنجی طبیعت، کمی هوای سرد و مه جنگل هستید، فصل پاییز چمدان‌تان را جمع کنید و به قلعه رودخان بروید. تماشای یک قلعه درحالی‌که هر لحظه در میان مه و برگ‌های نارنجی جنگل پنهان می‌شود، تصویری است که فقط در پاییز قلعه رودخان می‌توانید ببینید.

 آب و هوای قلعه رودخان در زمستان

 سفر به  قلعه رودخان در زمستان شبیه سفر به قصر ملکه برفی است. یک قلعه سفید که بر فراز کوه‌های برفی نشسته و نمای یخی و جادویی دارد. البته شاید نمای قلعه رودخان در زمستان جذاب باشد، اما بارش برف و باران پله‌نوردی در این فصل را سخت‌تر از همیشه می‌کند. اگر قصد دارید در فصل زمستان به قلعه رودخان سفر کنید با تجهیزات کامل این کار را انجام دهید.

اطلاعات و شرایط بازدید از قلعه رودخان

قبل از هرچیز باید به یاد داشته باشید که شما می خواهید در این سفر از ۱۶۲۰  پله بالا بروید. این یعنی باید با راحت‌ترین لباس و کفش ممکن به قلعه رودخان بروید. فراموش نکنید که قرار است ۳ ساعت تمام در راه باشید. کوله های سنگین، لباس‌های رسمی یا هرچیزی که راه رفتن را دشوار می‌کند، پایین کوه بگذارید. شما فقط به آب و چند خوردنی شیرین نیاز دارید. البته اگر فکر می‌کنید ممکن است خسته شوید، می‌توانید از پایین کوه یک عصا بخرید. کودکان، سالمندان یا افرادی که ناراحتی‌های قلبی و تنفسی دارند ممکن است در بالا رفتن از پله‌ها با مشکل مواجه شوند، به همین دلیل باید مراقب آمادگی جسمانی خودتان و همسفرانتان باشید.

هزینه بازدید از قلعه رودخان

به جز هزینه پارکینگ شما در هنگام ورود به قلعه هم موظف به پرداخت ورودی هستید. پیشنهاد می‌کنیم که پول نقد همراهتان داشته باشید. در صورت خرابی دستگاه کارت خوان یا فعال نبودن کارت اعتباری، مجبورید ۱۶۰۰ پله را بدون دیدن قلعه رودخان به پایین برگردید. ساعت بازدید از قلعه رودخان همه روزه از ساعت ۸ صبح تا ۱۷:۳۰ ساعت بعد از ظهر است، البته در ماه‌های مختلف سال این زمان می‌تواند کمی تغییر کند.

امکانات رفاهی منطقه و قلعه رودخان گیلان

خبر خوب این است که حتی اگر قصد پله نوردی و دیدن قلعه را نداشته باشید، سفر به قلعه رودخان همچنان جذاب است. قبل از شروع پله نوردی و در پای کوه شما می‌توانید از فروشگاه‌های صنایع‌دستی دیدن کنید، با لباس های محلی گیلان عکس یادگاری بگیرید یا خودتان را به یک کاسه اناربیج، ترشی تره یا هرکدام از غذاهای محلی گیلان در رستوران‌های پایین کوه دعوت کنید. البته اگر تصمیم گرفته‌اید ۱۶۰۰ پله را بالا بروید، می‌توانید در محوطه قلعه رودخان آب آشامیدنی تهیه کنید. از سمتی سرویس بهداشتی و نمازخانه هم در فضای قلعه وجود دارد.

اقامت در قلعه رودخان

در اطراف قلعه رودخان هتل‌ها و اقامتگاه های بومگردی زیادی وجود دارد. از سمتی شما می‌توانید در شهر فومن یا روستاهای اطراف اقامتگاه رزرو کنید. اما یک گزینه جذاب دیگر هم دارید؛ کمپینگ در جنگل های گیلان! اگر اهل چادر زدن در طبیعت باشید، جنگل های اطراف فومن و قلعه رودخان محل مناسبی برای کمپینگ هستند.

آدرس قلعه رودخان روی نقشه گوگل:

سوالات متداول درباره قلعه رودخان